Οι πίνακες του Caspar David Friedrich

|
Ο Ρομαντισμός ξεκίνησε στις αρχές του 19ου αιώνα κυρίως από τη Γερμανία. Περισσότερο από κίνημα τέχνης, ήταν φιλοσοφία. 'Ετσι κι' αλλιώς σ' αυτόν κατατάσσονται συγγραφείς, ζωγράφοι, μουσικοί και φιλοσοφοι. Αν και καλύπτει ένα ευρύ φάσμα ιδεών, η γενική ιδέα είναι πως η φύση διακατέχεται με το θεϊκό πνεύμα, και πως η ανθρώπινη φαντασία του καλλιτέχνη μπορεί να διεισδύσει σ' αυτό το πέπλο της πραγματικότητας. Το πραγματικά δημιουργικό μυαλό - του οποίου χαρακτηριστικό είναι η μοναξια - επιθυμεί την ένωση ανθρώπου και φύσης.






Απομακρυσμένοι από τον Κλασικισμό, αφιερωμένοι σε μία προοδευτική οπτική της εποχής, παρόλ' αυτά οι Ρομαντικοί καλλιτέχνες επιστρέφουν στην θεματολογία του Μεσαίωνα, της Αναγέννησης, και του Χριστιανισμού. Βασισμένοι σ' αυτές τις ιδέες πίστευαν πως το ουτοπικό όραμα μιας διαφωτισμένης Ευρώπης μπορεί να γίνει πραγματικότητα, πολιτκά και διανοητικά. Αυτή η αοριστία και υποκειμενικότητα των συγκεκριμένων ιδεών εξηγεί και την ποικιλία των ρομαντικών θεμάτων, από ειδυλλιακά (σχεδόν ονειρικά) τοπία, μέχρι πομπώδεις θεατρικές σκηνές.





Ο Caspar David Friedrich (1774-1840), απόφοιτος της Ακαδημίας της Κοπενχάγης και μόνιμος κάτοικος Δρέσδης - αλλά με συχνά ταξίδια στις πόλεις Neubrandenburg, Greifswald και στα βουνά Harz μεταξύ άλλων, είναι ο ιδρυτής και κυριότερος εκπρόσωπος της Γερμανικής Ρομαντικής τοπιογραφίας. Η τεχνοτροπία του, αν και βασισμένη σε μια ενδελεχή παρατήρηση της πραγματικότητας, περιέχει ένα μεταφυσικό στοιχείο επηρεασμένο απο τις Χριστιανικές Νεοπλατωνικές ιδέες - ένα είδος θεϊστικού μονισμού που υποστηρίζει την ύπαρξη του υπερβατικού Ενός από το οποίο απορρέουν το σύμπαν και τα υπόλοιπα κατώτερα όντα.





Η ζωγραφική του Friedrich συχνά περιέχει φιγούρες παρατηρητών στο προσκήνιο, συνήθως με γυρισμένη την πλάτη, σχεδόν αντιμέτωπες με ένα "άπειρο" υπόβαθρο, οι ρίζες του οποίου μπορούν να βρεθούν στα υπεροχα φυσικά τοπία του 18ου αιώνα, αλλά εμποτισμένα με τον μυστηριακό εξωτισμό του Ρομαντισμού. Μικροσκοπικές ανίσχυρες φιγούρες αντιμέτωπες με απόκρημνα βουνά, ανεδομαρμένες παραλίες και ωκεανούς που είναι λες και οδηγούν στην αιωνιότητα, διακοσμημένα με απόκοσμα χρώματα. Συνθέσεις που προκαλούν θρησκευτικό δέος αλλά και μία ταραχώδη ενδοσκόπηση στον ευαίσθητο θεατή. Στην πραγματικότητα το παρασκήνιο είναι η εξωτερικευση του εσωτερικού κόσμου των παρατηρητών που βρίσκονται στο προσκήνιο. Αλλά είναι και κάτι περισσότερο.





Η αντιθεση που βλέπουμε στα έργα του Friedrich ανάμεσα στην άπειρη διάσταση του παρασκηνίου και της σταθερής πεντακάθαρης θέσης των παρατηρητών στο προσκήνιο περισσότερο απ' όλα συμβολίζει τις δύο πλευρές της ίδιας της ανθρώπινης ύπαρξης (αλλά και τις τρομακτικές διαφορές ανάμεσα τους). Ψυχή και σώμα, φθαρτό και άφθαρτο, θεϊκό και γήινο. Το αποκορύφωμα αυτής της τεχνοτροπίας είναι ο παρακάτω πίνακας, "περιπλανητής που βλέπει μία θάλασσα ομίχλης", ο οποίος και αποτελεί ένας από τους κορυφαίους πίνακες στην ιστορία της ζωγραφικής. Ενώ κι' εδώ κυριαρχεί η αίσθηση πως η φιγούρα είναι σε ένα ενδιάμεσο στάδιο, λες και είναι έτοιμη να αφήσει πίσω της το οριοθετημένο πραγματικό και να αναχωρήσει για το άπειρο αιώνιο, το μυστηριακό εξυψώνεται σε ένα πρωτοφανές επίπεδο φόβου. Τι μπορεί να κρύβεται κάτω από τη θάλασσα της ομίχλης; 'Ισως ο τελικός προορισμός για όλους, ο θάνατος. Μόνο που πριν απ' το θάνατο υπάρχει ο φόβος του θανάτου.





Με το να εσωκλείει αυτή την οπτική μέσα στο φυσικό, ο Friedrich μετατρέπει τα φυσικά φαινόμενα σε αντικείμενα θρησκευτικού στοχασμού.
|
"θα γίνει φανερό πως είναι δύσκολο να ξεκαθαριστεί ποιές ιδιότητες κατέχει κάθε πράγμα στην πραγματικότητα."
(Δημόκριτος, 8ος αιώνας π.Χ.)