ir a principal |
Ir a lateral
Ξεκινώντας μια αναδρομή στο έργο του Λούκινο Βισκόντι, αυτό εδώ το σκηνοθετικό ντεμπούτο, γυρισμένο το 1943 στην φασιστική Ιταλία και κατα τη διάρκεια του πολέμου, εντάσσεται απ' τους κριτικούς μέσα στο ρεύμα του νεορεαλισμού (Βιτόριο ΝτεΣίκα, Ρομπέρτο Ροσελίνι). Στην πραγματικότητα το νεορεαλιστικό μέρος περιορίζεται μόνο στα σκηνικά που βλέπουμε σε διάφορα σημεία της ταινίας, δηλαδή στις φτωχογειτονιές, στους εργατες, στους δρόμους, στα πανηγύρια κλπ. Ο Βισκόντι φτιάχνει έτσι ένα πορτραίτο της μικροαστικής Ιταλίας.
Η πλοκή όμως ανήκει καθαρά στο δράμα. Ο Τζίνο είναι τυχοδιώκτης και περιπλανητής και στην πραγματικότητα αδυνατεί να προσαρμοστεί. Αυτό είναι που τον ωθεί πάντα σε φυγή. Σε όλη τη διαρκεια της ταινίας και σε όσες καταστάσεις αποτελέσει μέρος, πάντα θα προσπαθήσει να φύγει. Η Τζιοβάνα, μικροαστή παντρεμένη με κάποιον μεγαλύτερο της ο οποίος έχει μια σχετική οικονομική επιφάνεια (εστιατορας), κάνει οτι μπορεί για να ξεφύγει απ' τη μοίρα της. Παραμένει σε ένα γάμο στον οποίο δεν είναι ευτυχισμένη μονο και μόνο για να απολαμβάνει μια σχετική οικονομική εξασφάλιση. Αφού αυτή και ο Τζινο συνάψουν δεσμό, αποπειρώνται να φύγουν μαζί αλλά η Τζιοβάνα εγκαταλείπει τον Τζίνο προτιμώντας τον ευκατάστατο σύζυγο.
Αφού ζουν για ένα διάστημα χωριστά (στο μεταξύ ο Τζίνο έχει συνάψει μια φιλία με έναν άλλο τυχοδιώκτη, εδώ ο Βισκόντι αφήνει ένα κρυφο-ομοφυλοφιλικό τόνο σ' αυτή την ιδεαλιστική ανδρική σχέση), κάποια στιγμή διασταυρώνονται πάλι τα μονοπάτια τους. Σε μία βραδινή έξοδο σκοτώνουν τον σύζυγο, παρουσιάζοντας το συμβάν σαν αυτοκινητιστικο ατύχημα. Στην πραγματικότητα αποκαλύπτεται πως ο εγκέφαλος πίσω απ' το έγκλημα είναι η Τζιοβάνα, η οποία έτσι αποκτά το εστιατόριο του πεθαμένου συζυγου, και φυσικά τον Τζίνο. Αλλά ο Τζίνο ύστερα απ' αυτό είναι φάντασμα του εαυτού του. Η δραματουργική πλοκή κορυφώνεται με την αστυνομία να είναι στο κατόπι των δολοφόνων μοίχων εραστών, την Τζιοβάνα να αποκαλύπτει πως είναι έγκυος με το παιδί του Τζίνο, και με ένα αυτοκινητιστικό ατύχημα στο τέλος (σε μια καταδίωξη) οπου πεθαίνει η Τζιοβάνα.
Με το συγκεκριμένο σενάριο ο Βισκόντι βρίσκεται σε ένα ενδιάμεσο στάδιο, ισορροπώντας ανάμεσα στο μελόδραμα (βασικά η ταινία είναι μεταφορά του βιβλίου του Τζέημς Κέην "ο ταχυδρόμος χτυπά πάντα δυό φορές") και σε κάτι πιο ουσιαστικό: μια τευτωνική ένταση, ένα στοιχείο αρχαιοελληνικής τραγωδίας. Σκηνοθετικά, αφήνει το στίγμα του δείχνοντας ήδη την προτιμηση του στην εκλεπτυσμένη ατμόσφαιρα και το βαρύ ντεκόρ. 'Ετσι προς το τέλος βλέπουμε τον Τζίνο (που έχει βρει καταφύγιο σε μία πρόσκαιρη σχέση) σχεδόν να χάνεται στην μπαρόκ ταπετσαρία του διαμερίσματος της ερωμένης του. 'Η τον Τζίνο και τη Τζιοβάνα να αντιπαρατίθεται με την ερημική παραλία.
Η Τζιοβάνα παρατηρεί: "αφαιρέσαμε μια ζωή, αλλά τώρα που είμαι έγκυος θα προσθέσουμε μιά άλλη". 'Ετσι φαίνεται να κλείνει ένας κύκλος. 'Ενας ακόμα κύκλος κλείνει με το αυτοκινητιστκό ατύχημα που αφαιρεί τη ζωή της Τζιοβάνας, δίνοντας έτσι ένα τόνο θείας δίκης. Στο τέλος μένει μόνο ο Τζίνο, μόνο που αυτή τη φορά δεν έχει πουθενά να φύγει. Στην πραγματικότητα έχει μείνει μόνος με αυτό απ' το οποιο προσπαθει να κρυφτεί: τον εαυτό του. Παθητικός χαρακτήρας, δέσμιος των παθών του και στα όρια της αυτοκαταστροφής.
Συνεχίζοντας την ανάλυση του ρομαντισμού από την προηγούμενη ανάρτηση σχετικά με τα έργα του Caspar David Friedrich, ειδικά σήμερα η συγκεκριμένη έννοια είναι ακόμα πιο ασαφής. 'Οταν αναφέρουμε πως κάτι είναι ρομαντικό το μυαλό μας πάει αμέσως στο συναισθηματικό, στην έννοια της ρομαντικής αγάπης των παραμυθιών (και σαν προέκταση του κινηματογράφου), στο ποιητισμό ορισμένων εικόνων - πχ ενός ηλιοβασιλέματος, ή και σε μία ονειροπόλο διάθεση. Από το ονειρικό δεν είναι δύσκολο να μεταβεί κανείς στο παράλογο ή ακόμα και το σχιζοφρενικό. Πραγματικά, ο ρομαντισμός εμπεριέχει μέσα του το φανταστικό, το απόκοσμο, έννοιες που υπογραμμίζουν την επιθυμία για απομάκρυνση από μία πεζή πραγματικότητα, αλλά και τη συναισθηματική φόρτιση της ψυχής που αντιλαμβάνεται το λεπτοφυές και απωθείται απ' το ευτελές.
Δεν είναι ευκολο λοιπόν να καταλήξει κανείς σε έναν ξεκάθαρο ορισμό για το τι αποτελεί το ρομαντικό, παρά μόνο κατα προσέγγιση. 'Ετσι μπορούμε εγκυκλοπαιδικά να πούμε πως ο Ρομαντισμός υπήρξε μια διανοητική "μετάβαση" από τον 18ο προς τον 19ο αιώνα. Μουσικά τα πράγματα είναι πιο απλά, με τους ιστορικούς του είδους να έχουν αποφανθεί για μια ολόκληρη γενιά συνθετών (Μπετόβεν, Σούμπερτ, Μπερλιόζ). Το ίδιο πάνω-κάτω ισχύει και για την λογοτεχνία. 'Ομως τα πράγματα περιπλέκονται στη ζωγραφική οπού η ρομαντική περίοδος όχι μόνο δεν αποτελεί κάτι ξεκάθαρο, αλλά και συμπίπτει (ή και καλύπτει) με μιά σειρά άλλων κινημάτων, όπως για παράδειγμα τον παρακμιακό Συμβολισμό του 19ου αιώνα.
Ο Frederic Edwin Church (1826-1900) υπήρξε μαθητής του Thomas Cole και διάδοχος του σαν ένας απ' τους κυριότερους εκπροσωπους της αμερικάνικης τοπιογραφίας, αν και ήταν σαφώς πιο υποκειμενικός αλλά και παρατηρητικός απ' τον Cole. Πραγματικά, οι πίνακες του προδίδουν μια αναλυτική γνώση των φυσικών επιστημών, γεωλογίας, μετεωρολογίας, βοτανολογίας κλπ. Το πρίσμα όμως είναι καθαρά ρομαντικό και ποιητικό. Είναι το πρίσμα του χρυσαφένιου φωτός της αυγής και της πένθιμης συμφωνίας του λυκόφωτος. Ο Church ζωγραφίζει τη φύση όπως την δημιούργησε ο Θεός πρωτού δημιουργήσει τον άνθρωπο. Αν και η βιομηχανική εξέλιξη σύντομα θα εξοστράκιζε τέτοιες ιδεοληψίες, ο Church (αλλά και άλλοι καλλιτέχνες της ίδιας σχολής) συνέχιζε να ζωγραφίζει "οπερατικές συμβολικές κοσμογονίες". Συμβολικές ενός έθνους (του νέου κόσμου της Αμερικής) αλλά και της ανθρώπινης κατάστασης γενικότερα.
'Ετσι για παράδειγμα στον πίνακα "El Khasne Petra" (πρώτη εικόνα) μέσα από ένα βραχώδες άνοιγμα της Γης βλέπουμε να διαφαίνεται μία θολή εικόνα ενός κλασικού κτίσματος - σε έναν συμβολισμό εσωτερικής φιλοσοφίας. Στον πίνακα "Grand Manan Island" (δεύτερη εικόνα) τα παστέλ χρώματα του ηλιοβασιλέματος σε συνδιασμό με τη φιγούρα που κοιτάει προς το μέρος του ζωγράφου δημιουργούν την εντύπωση μιας γλυκιάς ανάμνησης. Μίας ανάμνησης που στον πίνακα "The Iceberg" (τρίτη εικόνα) αποκτά μια πιο ανησυχητική και μοναχική χροιά, για να καταλήξει στον πίνακα "Beacon Off Mount Desert Island" (κάτω) σε μία μεγαλοπρεπή πανοραμική σύνθεση οπού ο μοναχικός φάρος χτυπιεται απ' τα κύματα και μεταδίδει το αχνό σήμα του στο πένθιμο λυκόφως.
Μία μοναδική επίδειξη υπαρξιακής μελαγχολίας.
Ο Σμαραγδένιος Πίνακας, μνημείο στην Ερμητική φαντασία.
"1. Παρακάτω βρίσκεται η αλήθεια και βεβαιότητα, αυτό στο οποίο δεν υπάρχει αμφιβολία.
2. Το Ανώτερο προέρχεται απ' το Κατώτερο, και το Κατώτερο προέρχεται από το Ανώτερο, φτιάχνοντας έτσι το θαύμα του Ενός.
3. 'Οπως και όλα τα πράγματα προέρχονται από το 'Ενα.
4. Ο πατέρας του είναι ο 'Ηλιος και η μητέρα του είναι το Φεγγάρι.
5. Ο 'Ανεμος το μεταφέρει στην κοιλιά του και η Γη το ανατρέφει.
6. Είναι ο Πατέρας των θαυμάτων ολόκληρου του Κόσμου. Και η δύναμη του είναι τέλεια όταν μετασχηματίζεται σε Γη.
7. Και ξεχωρίζει τη Γη απ' τη Φωτιά και το λεπτοφυές από το ευτελές.
8. Και ανέρχεται από τη Γη στην Εδέμ, και επιστρέφει στη Γη ωστέ να εμποτιστεί με την ανώτερη και κατώτερη δύναμη.
9. 'Ετσι θα αποκτήσεις τη Δόξα και το Φως του Κοσμου και θα αποβάλλεις το Σκοτάδι.
10. Και αυτή είναι η πιο ισχυρή Δύναμη γιατί ξεπερνάει το λεπτοφυές και διεισδύει σε όλα τα υλικά πράγματα.
11. 'Ετσι δημιουργήθηκε ο Κόσμος.
12. Και απ' αυτή τη διαδικασία προέρχονται αναρίθμητες θαυμαστές παραλλαγές.
13. Και Ερμής Τρισμέγιστος είναι το όνομα μου γιατί κατέχω τα τρία μέρη της σοφίας ολόκληρου του Κόσμου."
Ο Luchino Visconti, Δούκας του Μοντρόνε, διατέλεσε σεναριογράφος, σκηνοθέτης στο θέατρο, την όπερα και φυσικά τον κινηματογράφο.
O Visconti υπήρξε ένας απ' τους κορυφαίους μεταπολεμικούς σκηνοθέτες, στηριζόμενος σε μία εξαιρετικά πλατιά καλλιέργεια και ένα ιδιαίτερα ευρύ πνεύμα. Οι γνώσεις του γύρω από τη ζωγραφική, τη μουσική και τη λογοτεχνία αντανακλώνται στο έργο του, το οποίο υπογραμμίζεται από τις πολυδιάστατες και συχνά αντιφατικές πτυχές του χαρακτήρα του: αριστοκράτης, κομουνιστής, στοχαστής του μεταφυσικού, ρομαντικός, ομοφυλόφιλος.
Ξεκίνησε σαν ένας απ' τους βασικούς εκπροσώπους του Ιταλικού νεορεαλισμού, για να καταλήξει σε μία συγκλονιστική σύνθεση ιδεών: Μπαρόκ, Ρομαντισμός, ο παρακμιακός Συμβολισμός του 19ου αιώνα, πολιτικό δοκίμιο και μεταφυσικός στοχασμός.
Το αποκορύφωμα του υπήρξε η λεγόμενη Γερμανική τριλογία που περιλαμβάνει τα έργα "οι Καταραμένοι", "Θάνατος στη Βενετία" και "Λούντβιχ - το Λυκόφως των Θεών", έργα μοναδικά, πολυεπίπεδα, που σε συνδιασμό με τη μουσική των Μάλερ, Βάγκνερ και Σούμαν αποτελούν συνθέσεις μοναδικής ομορφιάς.
Ακολουθεί αναλυτικά η φιλμογραφία του Βισκόντι. Δυστυχώς κάποιες ταινίες δεν έχουν καν επανεκδοθεί σε dvd (πχ το "Sandra of a Thousand Delights" αλλά και η μεταφορά του έργου του Καμύ "The Stranger"). Θα ασχοληθώ εκτενέστερα με κάποιες απ΄ αυτές σε μελλοντικές αναρτήσεις.
1. Ossessione [1943]
2. The Earth Trembles [1948]
3. Bellissima [1951]
4. Senso [1954]
5. White Nights [1957]
6. Rocco And His Brothers [1960]
7. The Leopard [1963]
8. Sandra of a Thousand Delights [1965]
9. The Stranger [1967]
10. The Damned [1969]
11. Death in Venice [1971]
12. Ludwig [1972]
13. Conversation Piece [1974]
14. The Innocent [1976]
